Introduction :


              Paddy –cum –Fish culture awmzia chu Leilet, buh chinna biala sangha khawi tel tihna a ni. A chang chuan fish culture in Rice Fields te pawh an ti bawk a, chu pawh chu mizo tawng chuan leilet buh hmuna sangha khawi tel sawina tho a ni.khan WRC ah 2.00 MT/Ha a ni a, terrace ah 1.5 t/ha, SRI ah chuan 2.6 t/ha a tling phak a ni.

             Kum 2005 hma lam kha chuan India hmarchhak tlangram (NEH region) Buh hmuna sangha khawi hi South Eastern lamah te hian hman lai atanga tih thin a ni a. Hmanlai atanga lo tih thin mah nise buh leh sanghate hi a thar hlawk lovin a danglam thei hle a ni. Harsatna leh thil buaithlak deuhte awm bawk mahse scientist Paddy cum fish culture zira research beituten hmasawn theihna kawng la tam hlein an hriaa, zirzel tur kan nei tih hriat a tha . Japan, Taiwan, Indonesia, India, China leh Malaya ramah te hian nasa takin Fishery lam buaipui tuten Paddy-Cum-Fish culture hi an zir mek a, tih hmasawn zel an tum a ni. Italy, Nigeria leh ram thenkhataj pawh tun hnai khan leiletah Tilapia leh Common Carp te an dah ve ta. Amaherawh chu a tihdante mithiam duhdana kan tih erawh chuan buh hmuna sangha khawi hian hlawk takin buh leh sangha kan thar thei ve ve ang. India ramah hian hmun tam takah Paddy-Cum-Fish culture hi a tih theih a, a thar pawh hmun ngai atangin a tih pun theih hle bawk.

              Agriculture scientist thlirna atang chuan buh chinna bika sangha khawi tel hi tha viau tura ngaih leh recommend pawh a ni thin a. Chuvangin a remchanna hmun tawh phawtah chuan Paddy-Cum-Fish culture hi ti ila, chu chu ram zimte tangkai leh hlawk taka hman theih dan a ni. Chutih laiin Paddy-Cum-Fish culture a sangha thar theih dan tur aia hniam daih hi kan thar dan a la ni hrih si. A chhan chu Paddy-Cum-Fish culture tih dan tha hi kan la zir lova, kan thiam lo, rinthuin kan la zan kal a ni ber. A chhan pakhat chu kan lo neituten tui tam laia an biala sangha tuiin a lenluh an khawi zui tak mai emaw an leilet bul hnaia mi sangha te deuh leh a note la khawma an biala an chhuah ve ngawtte a nih thin vang a ni fo. Bial chhunga sangha lo awmtir ve mai leh a khawia khawi hi chu inang lo tak a ni. Loneituten buh leh sangha thar tha turin rahbi dang an kai a ngai ta. Chung chu tih theih a nih zia hi kan hre lo a ni mai thei, a chhan chu a thar nan emaw enkawl nan senso belh pawh ngai vak lova tihdan tha zui mai theih te kan hriat loh vang pawh a ni. Senso belh a ngaih pawhin kan hreh tur a ni lo.
              Paddy –Cum-Fish culture hi nasa taka tih hmasawn theih tur pawh a ni a, chuta tan chuan (leilet) bial tih danglam leh tui khung dan chungchang (water management) te, sangha tha chi khawi leh chawpek dan chung chang zir thiam a ngai.
              Kan economic dinhmun chawikang tura thil tih tul tam takte ang thovin leileta sangha khawi pawh hi tih dan tha leh tunlai ber hmanga tih ve te(updating & improvement) leh tih dan tha, a thua hriat vete hi a tul ve reng reng. Tuna kan thu ziak pawh hian leileta sangha khawitute kawngtha kawh hmuha, hriatchian tir hi a tum ber a ni a, kan hlawhtlin ngei beisei ila. Chumi atan chuan tihdan tha zawk chin thara, tihdan thalo leh hlawk lo kan lo tih thinte bansan zui a ngai ang. Hmasawnna chu, min thil tih turte a taka a tih zui hian a lo lang mai thin.

I.  Paddy-Cum-Fish Culture hlawkna leh hlawklohna

              Buh hmuna sangha khawi hian hlawkna tamtak a neih laiin hlawklohna pawh engemaw zat a nei a ni tih loneitu ten hria ila, chu chu hetianga buh hmuna sangha khawi tura hmasawnna hmanruaah hmang ila a tha ang.


A.  Buh hmuna sangha khawi hlawkna


1)    Sumhnar: A tlem emaw a tam emaw leileta sangha khawi hi loneitu tan sum hnar a tling ve. Ei bel bera hmang lo tan pawh additional income tling tak a ni a, tih tur dang awm loh hunah pawh khawi zawk zawk emaw buaipui tur a awm reng tawh mai thin.
2)    Senso a tlem: Leileta sangha khawi hian senso belh a tlem hle a, buh hmun hman tangkai a ni deuh mai.
3)    Chawtha a ni: Sangha-ah hian protein a tama, thingtlang mi protein duhkhawp hmu zo lo tan a tha hle a ni.
4)    Khawkheng emaw thlaiin tui an mamawh zual hun lai (critical period) a khua a ro hunah bial chhunga tui dahkhawlte hian a chhan thei thin. Chutiang hunah chuan bial tlangsang, tuitlin tam theihna kha a tangkai thin.
5)    Hlo diptu : Buh hmunah hian hnim hi a hnawkin a ngaimawhawm hle mai a, mahse hnim ei chi sangha khawi hian hnim a dipdal emaw a ti awl thei.
6)    Rannung vengtu: Sangha hian buh tichhe thin rannungte, an tui keu hlim pangang(Larva,nymph)te an ei thin avangin an tangkai hle. Buh kungah heng ho hi an inthlahpung thin. Chung rannungte chu thosi,tho ,daidep, phengphehlep leh rannung dangte pawh an ni.
7)    Thil thi hman tangkai: Bial chhungah hian thil to leh rannung thi tawih a awm teuh thin a, heng hi sangha ho hian an lo tlan ve thung a, tangkai takin an lo hmang ve a ni.
8)    Sangha chawthleng: Buh bul nghengin bial chhungah hnim leh thil to dang, a lian a te in a awm teuh thin a, hengte hi buhbul vela sangha chaw zawngten an ei thin. Chu bakah bial tam berah hian blue green algae(pat) a lo awm a, chu chu sangha chaw tha tak a ni.
9)    Ecological Cycle: Ecosystem dang ang bawkin buh hmun pawh hian ecological cycle leh food chain cycle a nei ve a, chu chu bial chhunga sangha khawi hian tha takin a kal tir (enhanced) a ni.
10)    Biomass hman tangkai: Bial chhungah hian thil to leh rannung thi engemaw zah a awm thin. Heng biomass hi sangha tan chaw ber a ni a, sangha kan khawi hian hengte hi sangha ah an lo chang leh a ni tite pawn kan sawi thei ang.
11)    Increase production and productivity: Buh chinna biala sangha khawi tel hian khawi lohna bial nen khaikhinin buh a peng tam zawk a, a thar hlawk phah. Sangha che velin lei ti chein tui pawh a ti nu a, boruak kal velna(aeration) a siam that vang a ni.

Source : Lalthanzuala
MSc.(Ag) ,Agro, PG Dip.Agmark
Thlai chin dan VOL.II
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Mizoram
Page No : 67 - 84
First Edition-2017

3

2


B.  Buh hmuna sangha khawi hlawk lohna

              Buh hmun emaw bial chhunga sanghsa khawi hian hlawklohna emaw that tawk lohna a nei ve ngei mai a. Chungte chu a hnuaia mi te hi an ni. Hengte hi siam that leh tih danglam theih emaw tih ziaawm theih tur pawh a ni hlawm.


1)    Tuitling thuk lo: Buh tana biala tui kan khung leh tlin tir hi sangha dila tui mamawh emaw a thuk dan tawk tur atan chuan a tawklo hle mai a. Hei hi sangha chetvel nan a pawnlang lutuk a, chubakah chaw zawn nan pawh a thuk zo lo.
2)     Dil zau lutuk: Bial hi sangha inkhungbing nan leh venhim nan a zau lutuk fo. Chuvangin mi pakhat biala sangha khawite hi midang bialah an chhuak fova, a khawitu lovin an hlawkpui chawk.
3)    Tui ven sen loh: Ruah a lo sur hian ven theihloh khawpin tui a lo tama bial tlangah a luangliam thei thin. Chutiang a nih chuan sangha chi tha leh a bik deuhva khawi te kha an chhuak lovang tih a sawi theihloh.
4)     An thanglian hman lo: Buh hi thla 4-6 chhungin seng a hun ber a, buhseng dawn hnaiah tui sahkang a ngai bawk a, chu mai nilovin bial chhung pawh a lo ro hial thin. Hetih hun hian bial chhunga sanghate kha khawia dah tur nge, man lah an la hun thin bawk silo. Sangha te hi thlaruk hnu lamah an thang tha zawk bawk si.
5)    An tawt: Bial chhunga dik taka buh phunte a lo than hianin a tawt thei hle a, chu chu duh anga chet vel nan leh chaw zawn nan duhthu a sam lova, sangha dil a mite an thlau em em. Chu bakah duham vangin a chi an chhuah tam lutuk fo.
6)     Harsatna siamtu: Biala sangha dah hian leitha pek, rannung ven leh hlo thlawhte duh thalin a tih theihloh. Hlotur te lek phei chu hman ngam a ni lo.
7)    Sangha quality a hniam: Biala sangha khawite hi an than that dan, buh rih zawng leh puitlin danah an nih tur ang an phalo thei hle.
8)    Sangha inthlah ven theih loh: Bial chhunga sanghate hi duh leh tum angin a inthlah tir theih lohva, sangha chi(no) pawh quality tha a tling thei lo.
9)     Hmelma laka ven harsa: Bial chhunga sangha awmte hi thil dangin (predator) an ei tur ven theih lohva, chutiang bawkin sa( wild animal) pawhin a ei thei bawk.
10)    Duh anga hnathawh theih lo: Buh hmun (bial) a sangha khawi chuan damdawi (pesticide) a hman theih lohva,agriculture implements a hman theih hek loh. Duh hunah pawh tui an sahkang theih lova, buhseng dawna tui sahkang te pawh tam takin an ti lova, tui tling chungin buhte an seng thin.
11)    SRI kan tih larin buh tharin a phun phahin a thar hlawk thei ta hle a ,kan recommend hle mai lai hian Paddy-Cum-Fish culture nen chuan a inmil tak tak lo.

             Leileta buh leh sangha dah kawp thatna (advantage) leh thatloh na(disadvantage) kan tarlan tak te hi Paddy-Cum-Fish culture titu leh ti duh ve turte tan hriat ngaite tarlanna a ni nghal a, awlsam leh mawlte te a ni bawk. An tan a tangkai hle mai thei.

II.  Thil tul (Required conditions)

              Paddy-cum-Fish culture thatna leh thatlohna emaw a hlawkna leh hlawk lohna tarlan takte ngaihtuah chungin a ti ve duh tur chuan leileta sangha khawi dan tha zawk a dap chhuak thei mai ang. Thenkhatte hi chu mimalin a ngaituah mai theih a nih laiin thenkhat erawh-chu mimal tana tih nghal mai rem lo, huho emaw pawl anga bawhzui tul leh tlatte pawh a awm. Thil thenkhat senso ngai deuh a awm a, a then erawh chu awlsam deuh leh in senso ngai vak lem lo te pawh a awm. Chutih rualin thil thenkhat hun rei deuh mamawh chi(long term planning) a awm laiin thenkhat erawh-chu hman zuui mai tur (short term) chite a ni.

              Tih tur han sawite hi duhthusam a nih chin a awm a, a zavaia tih vek sen pawh a nih lohna hmun pawh a awm ang. Amaherawhchu Paddy-Cum-Fish culture hi engtia tih hi nge tha anga kan hlawhtlinpui ber ang tih ngaihtuah thiamna tura inkaihhruaina tur a ni a, a neitu chuan a zawm theih turte a ngaihtuah zui tawh mai tur a ni.

A.  Ruahmanna thar (Restructure)

              A theih phawt chuan Paddy-Cum-Fish culture kan tihna hmun(unit) reng reng hi a hrang theuhva ruahmana enkawl tur a ni. Hmun khat kan tih emaw unit khat kan tih emaw hi mi pakhat ta emaw plot engemawzat mi hrang hrang ta awm khawm ang khata en theih, bial khata khung khawm emaw boundary thuhmuna hualkhung theihte a ni a. Hetiang hi min an neih emaw an tih theih chuan Paddy-Cum-Fish culture hi an hlawhtlin pui thei ang. Amaherawhchu nasa taka tuilianin a chim thin hmunah erawh-chuan mimal tan emaw independent a paddy-cum-fish culture tih theih a ni kher lovang, a tih theih hram pawhin senso atam duh viau ang.

              A hmasa berah a unit pumpui hi bial tlang lian leh rinawm tak phui taka tui tlin theihna, chhung lam atanga tui luangchhuak emaw pawn lam atanga tui luanglut tur dang thei a nih a ngai. Kawngka hmun hnih khatah tui khung leh paihna tur awm thung sela. Heng kawngkate hi tha tak leh phui taka siam leh tui leh sangha chhuak leh lut tur dang theia a kharna siam tur.

              Dil emaw sangha khawina bial lian tlang leh a bul vela thing thang duh deuh phun hi buh leh sangha dah kawpna hmunah chuan an recommend fo thin. Tuilian emaw tuitamin a chim ngun dan a zirin sangha leh buh dah kawpna bial bula thing phun tur chu thlan a tha a, chu lai rama thing awmsate phun atan a tha bik ang. A awmlo a nih chauhvin ramdang atangin phun tur lak chauh tur . Coconut chin theihna hmunah chuan phun atan a tha. A thang chaka, sangha dilte pawh a zar hliah thei deuh bawk a. A thatna dang chu a rah kan duh a, hriaka sawr phei chuan a cake te kha sangha chaw tha tak a ni bawk. Hetiang hi a nih avangin sangha leh buh dah kawpna bial bula phun tur atan hriakpai thingkungte hi thlan hmasak thin tur a ni. Coconut baka thing hriak nei phun chite chu Jatropha, Castor, Neem leh Tung te an ni. A dang pawh a awm thovang. Heng zingah pawh hian Jatropha hi phun nun a awlsam avang leh leilung engpawh a rem deuh zel avangin a thlanawm ber mai thei.

              Leilet kil khawimaw laiah khur (pit) an lai thin. Chu chu tui sahkang ngaih laite, tuitlem leh khawro laia sangha tawm khawmna tur a ni. A pawimawh khawp ang. Bial tina an laih loh pawhin bial2 emaw bial 3 intawm turin an lai thin. Chutiang a nih chuan bial tina laih (trench) ai hian bial 2 bial 3 intawm tur khur (pit) hi a lian zawk a, trench infinkhawm ang deuh a ni a, thuk pawh a thuk zawk. Khur lian deuh(pit) bangte hi nghet leh rinawm taka siam a tha, chutilo chu repair emaw siam that fo a ngai thin.

              Lo pumpui hualtu bialtlang san zawng leh leilet bial san zawngte, sangha khur thuk zawngte, a bang awn zawngte hi uluk leh diktak a siam tur a ni. Bialtlang chhip zau zawngte, a bul atanga a chhip zuih chhoh dante pawh uluk taka siam a tha, a tlo hleih em avang leh bial ko te hi kal nan leh farm machinery, implements leh hmanraw dang thiar leh kal nante a ngaih bawk avangin tih mai mai tur a ni lo. Khur(trench or pit) te kan siam zawha bialtlangte pawh kan chei zawhin a tam thei ang tui khunga, sangha chi chhuah tawh mai tur a ni . Hetianga tui tam taka sangha kan khawi hian duh thalin an khawsa ve thei anga, chaw pawh an zawng thei ang. Buh seng dawna tui sahkang a ngaih pawhin sanghate chu khur(trench or pit) ah an tawm khawm mai ang. Khur(trench) te pawh lo hulin lo ro dawn se a lian zawk(pit) ah an insuan mai dawn a ni.

III.  Paddy-Cum-Fish culture tihdan pahnih (Production method)


A.  Simultaneous culture:

              Hetiang chiah hian buh chinna bialah sangha an khawi tel mai. Buh hi kantum ber a nih avangin buh chin dan milin sangha khawi chu kan lo zep rem ve mai tur a ni. Buh leh sangha an in chhawr(hmang) tangkai tawn a, sangha in buh ti chhetu rannung leh pangangte an ei a, buh kunga mi pat(algae) leh hnim leh thilto te te an ei bawk . Sanghate hian hnim pawh an ei bawk. Chu bakah bial chhunga sangha che velin buhbal te ti chein buhin boruak a hip that theih phah (aeration) bawk. Sangha ek leh thildang an taksa atanga an paihchhuaht buhin a lo thatpui bawk a. Heng vang hian a peng pawh a lo tam phah thin. Buh chinna a sangha dah(khawi) avangin buh thar 10-15% in a pung thei.

              Paddy-Cum-Fish culture ah hian buh leh sangha tana leitha (manure & fertilizer) pek tur chite a pek kawp theih. Sangha in a tuar thin avangin thlai venhimna tur (pesticide& weedicide) hman chi a ni lo thung.

              Sangha ek leh thildang an taksa atanga an paihchhuahte buhin a lo thatpui bawka. Heng vang hian a peng pawh a lo tam phah thin. Buh chinna a sangha dah (khawi) avangin buh thar 10-15% in a pung thei.

              Leilet bialah hian a maha awm sangha rin mai emaw sangha chhuah mawl mai pawh hi tih dan a ni ve ve thova. Tui a awm a a tlin reng bawk chuan sangha chitin mai kha an thang ve zel a, thlah pawh an inthlah ve zel mai. Engmah senso leh buaipui hah a awm loh avangin sangha an man hun hun chu hlep hlang a ni mai.

B.  Alternate culture

              Buh chin leh sangha khawi tih chhawk hi alternate culture an ti. Buh chinna bialah buh seng zawhin sangha an khawi thei tihna a ni. Hetia tih hian bial thuhmuna a ruala buh chin leh sangha khawi dun that lohna pumpelhin bial thuhmunah tho a hranpaa buh chin leh sangha khawi thatna a ti pung a ni. Buh leh sanghate uluk leh tha zawka enkawl theih a nih bakah a tihdan tha zawk leh thiamna thar leh changkang zawk pawh a rin theih bawk.

              Buh seng zawhah bialte chu siam that pawh a ngai mai thei. Tih that ngai leh chulmam ngaite tih zawhah tui khungin sangha dil atana buatsaih zui a ni a, leitha(manure & fertilizer) pawh sangha dila pek dan tur anga pek a ni. Hetih hun hi chinai thi pek hun a ni a, buh seng zawhah buhkung leh a bulte paih fai vek tur a ni , chutilochu a lo tawihin dil tuite chu sangha khawina atan a tlak lohvang.

IV.  Stocking:

              Biala sangha dah tam lam hi hmun hrang hrangah a dang zel a, a sangha chi a zirin a danglam bawk. Simulteneous leh alternate culture ah a inang lo bawk. Simulteneous tih dan zawmin sangha chi an khung tlem zawk a, thih pawh alternate a khawi aiin an thi duh zawk. A tlangpuiin bial(dil) hectare 1 a zauvah sangha no, Fingerling 2000 emaw fry 5000 vel an chhuah thin.

              Sangha no fingerling 2000 ah hian 1000-1200, common carp nise,100-200 grass carp leh 600-700 silver carp nise a tha tawk.

              Sangha (stocking) hi chi khat pawh a ni thei a, chi hrang hrang chawhpawlh Composite Fish Culture pawh a ni thei. Composite fish culture ah chuan sangha chi hrang hrang tam lam a bithliah theih.

              Paddy-cum-Fish culture ah hian tih dan hrang hrang Perennial system, Synchronous refuge pond system leh enclosure systemte a awm a, A engah pawh hian tiang hian sangha chi dah pawlh ila a tawk a. Hei hi sangha dil hectare 1 a zauva 8000 dah hisapa chhut a ni.

Table 5 : Bial khat chhunga sangha khawi pawlh tawk.
Sl.No Sangha chi hrang dah turte
Za zela chhuta dah tur zat.(%) Sangha no dah tur zat
1 Catla (emaw Bahu/dhakera/bhakua emaw 15 1200
2 Rohu 20 1600
3 Mirikia(mriga) 20 1600
4 Common Carp 20 1600
5 Silver Carp 25 2000
Total 100 8000

              Sangha mahnia inthlahpung chi ho chu dah tam a ngai li, reiloteah an inthlah pung thuai mai. Chung sanghate chu Tilapia leh Catfish-te hi an ni. Tiang ho hi chu bial chhunga khur thuk deuh laihah(Trench/Pit)khan an awm reng mai tur a ni a, Chu tiangah chuan an inthlah pun a bahlah lovang.

V.  Leithaa chawm.

              Paddy-Cum-Fish culture a leitha pek dan hi chi hnihin a sawi theih, buh chin nana leitha pek leh sangha khawi ngaihtuaha pek. Buh tana leitha pek dan tura recommend chu bialah buh chawm nan a pek a ni a, sangha chawmna tura leitha pek tura recommend te erawh chu sangha tawmna khur(trench or pit )ah pek tur a ni thung. Buh tana leitha pek hmasak (basal dose)turte chu buh tuh/phun ruala pek tur a ni a, a hnua pek tur(top dress) te chu tlem te tea thensawm(splits) in sangha tana hlauhawm lo tura pek tur a ni.

              Leitha pek tur zat hi leithat leh thatloh danah leh kan buh chin turah a innghat a, lei test (soil testing) phawt a a result atanga leitha pek a tha.

              Hetare khata zau buh hmunah leitha Urea kg 104, DAP kg 65 leh MOPkg 50 pe ila a tawk. Sangha kan khawi bawk chuan hetiang hian pe ila a tawk.

Table 6 : Sangha awmna biala leitha pek dan tur.
Sl.No Pek turte
Pek turzat Kg/ha Pek dan tur
1 Bawngek 2000 A tirah
2 Bawngek 1000 Thlatin
3 Urea or 25 Thlatin
4 Ammonium Sulphate 30 Thlatin
5 Calcium Ammonium Nitrate 30 Thlatin
6 Single super phosphate or 30 Thlatin
7 Triple super phosphate 8 Thlatin

              A chunga kan sawi tak baka leitha pek dan tur tiang hian tarlang ta ila, hriat thiam pawh a awl zawk mai thei. A hu (pre kharif buh) atan leh Sali rice (kharif buh) atan a hranin tarlan a ni. Hei hi leilet/bial hectare 1 a zau tan a ni.

Table 7 : Pre kharif (Ahu) season a tana leitha pek dan tur
Instalment Leitha pek tur zat(kg)
Pek huntur
Compost and FYM SSP Urea MOP
Tum 1 na 10,000 62 14.6 16 Lei leh emaw kawi laiin
Tum 2 Na - - 14.6 - Buh len tawh a pen laiin
Tum 3 na - - 14.6 - Buh vui tan hunah

Table 8 : Kharif (Sali) chhunga leitha pek dan tur.
Sl No Manure/ Fertilizer pek tur zat(kg)
Remark
Lei leh emaw Kawi laiin Buh pun hunah
1. FYM and compost 10,000 - Urea kg 11 hi
buh pen
vanglaiin pek nise, a dang kg 11 erawh chu buh vui tantirh ah nise
2. Urea 22 11+11
3. SSP 62 -
4. MOP 16 -

              Arunachal Pradesh state a Apatani hnam ho chuan kum tam tak Paddy-Cum-Fish culture hi an lo ti tawh a. Anni chuan an leilet leite tih that a tul tih hriain buh seng zawh atangin buh phun leh hma zawng chu nitin mai mipa leh hmeichhiain leileta dah tur favai, bawngek, vawkek leh arekte, vut-te emin an phur lut reng mai a ni.

              Lei leh tuite hi test fo tur a ni a, lei leh tui a thur chuan (pH a hniam chuan) chinai thi pek a ngai thin. Paddy-cum-Fish culture kan tih phei chuan lei leh tui kan test fo tur a ni. pH hniam leh san dan a zirin chinai thi pawh tiang hian kan pe thin tur a ni.

Table 9 : Sangha khawina biala chinai thi pek dan tur
Sl.No Lei/ Tui pH
Lei thur dan Chinai thi pek
tur zat. Gm/ha
1. 4.00-5.00 Lei a thur hle 2000
2. 5.00-6.00 Lei a thur vak lo 1200
3. 6.00-6.50 Lei thur dan a nep 1000
Sangha khawina bial leh khur (trench or pit) ah sangha tan eitur a awm emaw a to tur emaw a ni a, eitur an haihchham tur a ni lo.

              Leitha (manure) pek dan tha ber chu bawngek a ni emaw vawkek te pawh nise saiip(buara) chhunga dahin bial tlangah kan hung thluah thluah tur a ni. Ran ek tawihah changpat leh thil nung dang lo piangin a lo inthlah pung anga, chu chu tuiah lutin sangha chaw a lo ni ang. Heng bakah patek leh thiltote pawh lo langin sangha tan eitur leh chaw a lo ni mai ang.

VI.  Sangha chi tha leh khawi chi te:

              Sangha chi hrang hrang zingah buh biala khawi tur chu loneituten sangha khawi/vulh theih dan dinhmunah a innghat hle. Composite fish farming a sangha chi hrang hrang bial chhunga kan chhuah thei angin Chinese Carp emaw Indian Carp a ni emaw Carp sangha chi hrang hrang a dah theih. Rohu, Catla, mrigal , Silver Carp, Common Carp leh Grass carp te hi akhawih ho (dah ho) theih, grass carp erawh chuan buh seh thin leh telh chi vak lohva sawi an awm. Engpawh nise tui thuk lova khawsa thei chi thlan a ngai a, oxygen tlemnaah pawha awm thei leh tuinu pawh pawisa lo emaw tuarzo a nih a ngai.

              Kan sangha khawi leh vulhna tur bial ten duhthu a sam chiah loh erawh chuan carp sangha zinga a khawi awm ber kan thlang tur a ni. Tui a to hnim chi hrang hrang a tam chuan grass carp tel ve ngei sela a tha. Thil tawih (decaying material) bial (trench leh pit) mawngah a tam chuan lei lama tla deuh common carp leh mrigal khawi/chhuah tam deuh mai ila. West Bengala scientist-te hmuh danah Labeo, Catla leh mrigal te hi dilah aiin buh chinna biala dahin an thang chak zawk an ti.

              Kan sangha khawina leh khawi dan ala phuai leh zual phei chuan Tilapia leh Cat fish chhuah mai ila. Tilapia hi a thang chakin a inthlah pung chaka, a note te chu catfish in a lo ei ve bawka, a awmtawkte a khawih theih. Catfish sa hi a tui a, Tilapia nen hian hralh an nuam bawk.

              Kan bial dinhmun ten a zir lohva, tui awm mangloh hunte a awm thin phei chuan chu lai hmuna sangha lo awmve pangngai thinte khung mai a tha. Cat fish leh Singhi phei chu boruaka thawkla thin an ni a, tiang tui tlemna biala khawi chi tak an ni. A thar phei chu a tlem ngei ang.

VII.  Buh variety tha chin chi :

              Paddy-Cum-Fish culturea chin tur atan chuan tui tamin a chim pawha tuar thei a nih a ngai. Tin, rannung leh natnate pawh lo awm se, sangha a awm ve tlat a vangin tur a hman ngam dawn lova, Chuvangin tui chim leh natna tlanglawn deuhte chu a tuar thei tur a ni (resistant variety a ngai).

VIII.  Chaw pek:

              Kan bialte chu sangha dil pangngai anga uluk taka a kotlang kan siam a nih chuan pawn lam atanga chaw pek a tha. Chutiang a nih lova tuite a luangliam thei a nih chuan kan chaw pekte tui luangah a kal ral thei, a nih loh pawn bial pawn sangha ten an ei mai ang.

              Artificial feed kan tih zingah favai dip hi hmuh awlsam leh pek atana tha a ni a, oilcake pawh pek pawlh thei ila a tha . Biala thil dang leh sangha chaw awmsa baka hetiang chaw(artificial feed)kan pek hian sanghain a ngeihin a thar hlawk phah thin .

              Kan sangha khawi dan leh tul dan a zirin chaw pek dan tur(feeding schedule) a awm a, a tha ber a nih loh pawhin a hnuaia mite hi zui hram a tan a tha. Sangha no, (fingerling) 5000 emaw fry 10000 chhuahna hectare khat hmunah favai leh oilcake zat leh zat (1:1) a chawhpawlh pe ila a tha.

Table 6 : Sangha awmna biala leitha pek dan tur.
Sl.No Pek hun
Nitin a pek
tur zat(Kg)
1. A tir thla khat chhung 4
2. A tir thla hnihah 5
3. A tir thla thumah 6
4 Thla linaah 8
5 Thla nganaah 10
6 Thla ruknaah 12
7 Thla sarihnaah 14
8 Thla riatnaah 16
9 Thla kuanaah 18
10 Thla sawmnaah 20
11 Thla sawmpakhatnaah 22
12 Thla sawmpakhatnaah 24

              Lo neituten uluk takin ngaihven sela an biala buh leh sanghate chawm that an ni tur a ni a, chu chu hre rawh se . An theih phei chuan sa talhna-a sa chhia leh sangha zuarsa chhiate pawh pek nise. Dilah hian rannung (insect) manna tur len emaw thang (insect trap) dahin sangha tan (sa eichi)chaw a lo ni bawk ang.

IX.   Sangha thar hlawk lam:

              Buh biala sangha khawi thar hlawk dan hi nasa takin a danglamin a in thlau thei a, a thar hlawk leh hlawk loh emaw a thar zat hrim hrim pawh hi tui, a chhunga hnim leh thil to dang (aquatic plant) lei that dan, ni eng hmuh dan, organic manure tam dan leh thil dang (natural resources) kan hman danah a innghat lian hle. Hei bakah a sangha chi (species) leh buh variety a zirte, tui tlin thuk leh pawn dan a zirte, lo neituten thlai leh sangha an ngaihven leh enkawl danah pawh a la innghat lian hle. Theihtawp chhuaha buh leh sanghate enkawl chuan a thar tam (pung) thei bik hle a, enkawl dan a zir a ni ber. Bialtlang siamthat, sangha tawmna tur khur (trench or pit) bang tih rinawm, tui luhna leh chhuahna tur mumal taka siam a, bial chhunga sanghate an chhuah bo-na tur ven nana ruahmante, tui tha taka a luh leh chhuahna tur ruahmante a ngai.

              Meghalaya leh Tripuraa ICAR hovin an zirnaa an hmuh danin Paddy-Cum-Fish culture tih dana uluk taka an tih avangin buh leh sangha thar a pung thei hle a ni tih an tarlang. Sangha chi hectare khata 6000 dah hi tha berin leh hlawk turin an hriaa, season khat chhungin kg 158.5 tharin an record.

              Khawvel hmun hrang hrangah Paddy-Cum-Fish culture a sangha thar zat hi a in ang lova, hectare khat hmunah qtl 2 atanga 18 lai a thar thei. A in thar hlawk hleih hle tihna a ni. Tui a thata, duh anga neih theih a nih chuan sangha khawi kha dah pawimawhin buh chin kha a pahnihnaah a dah theih a. Chuti nilova tui duh anga tam a awm lova, buh chin uar zawk a nihna hmunah sangha khawi kha ngaihpawimawh a hlawhlo zawk ang. Hetiang ngaihtuah hian ram/dil zau zawng thuhmunah pawh sangha a thar hlawk hlei hle tih hriat a tha. Japan ramah chuan chawm hran lovin hectare khata zauvah carp sangha qtl 1-qtl 2 an thar a, chaw a chawm (Suplementary Feeding) phei chuan qtl 7-10 ah a pung chho daih mai.

X.   X. Agriculture damdawi(chemical)hman.

              Leiletah hian hlawk taka buh thar thei turin thlai ven himna tur, pesticide chi hrang hrang, hlo tur(weedicide) thlengin hman a ngai a. Paddy-Cum-Fish culture than chhoh zelna leh a scope nen erawh chuan a inrem hauh lo thung. Ram changkang ber ber kan thenawm China, Japan leh Indonesia te pawn helai tak hi chu an buaipui. A hneh dan emaw a pumpelh dan emaw kan zir a ngai . Tur chauh pawh a ni lova, chemical fertilizer te pawh hman fimkhur leh uluk a ngai hle. Zir tur a awm.

 Conclusion:

              Tui thatna hmun, tui lut leh chhuak duh anga control theihnaah chuan khawiah pawh Paddy-Cum-Fish culture hlawk takin a tih theih a. Chutiang hmunah chuan bial tlang leh a bangte uluk taka siam pawh sum hman hlawkna tak a ni thei a, buh chin leh sangha khawi kawp pawh a chhunzawm reng tlak a ni. Ro tling phak, chutiang a nih chuan kum khatah a puitlin thlengin sangha kan khawi anga, buh pawh tum khat emaw tum hnih pawh kan ching thei ang. Chutiang nilova kan bial tlang leh a bangte kan tih that lohva, tui kan khung that bawk loh emaw, tui duh ang anga a luan liam leh hmun dang atanga a luan luh mai chuan buh chin a hlawk lo anga, sangha a thar hlawk lo bawk anga, miin an bansan thuai mai ang.

              Paddy-Cum-Fish culture hi kan recommend a, buh leh sangha thar hi a intipung tawn tura beisei anih laiin Mizorama kan Paddy-Cum-Fish culture tih dan hi kan enchian chuan a hlawk lovin, buh leh sangha hi a inti hlawk lo tawn tawk chauhvin kan khung kawp a ni. Chuvangin paddy-cum-fish culture thatna leh hlawkna pawha hlawkpui turin chik tak leh taima takin I zir zel ang u.

Download